Chronology (1911 - 1923)

1911

1911/05/22-23    Senin gazetesinin rüesa-yı ruhaniye ittihadıyla ilgili olarak bazı konulardaki tereddütlerini belirtmesi, tedrisat, askerlik ve arazi meselelerinde rüesa-yı ruhaniye arasında ne tür bir ittihadın meydana geleceğini anlayamadığı beyan etmesi. Senin
1911/05/24    Keldânî Patrikhânesi'nin kapı kethüdasının, Keldânî Patrikhânesi'nden kendisine okullar ve askerlik konularıyla ilgili bir haber gelmediği için Adliye Nezâreti'ne gitmediği ve takrîri vermediği. Senin
1911/05/24    Rum, Ermeni Gregoryen, Ermeni Katolik Patrikhâneleriyle Bulgar Eksarhhanesi arasında meydana gelen anlaşma gereğince bu üç patrikhânenin ve eksarhhanenin kapı kethüdalarının Adliye Nezâreti'ne giderek okullar ve askerlik meseleleri hakkında ortak bir takrîr vermeleri. Senin
1911/06/16    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sinin yaptığı toplantıda bir çok şikâyette ve dilekte bulunduğu, yıl başından beri Doğu vilâyetlerinde 50 kadar adam öldürüldüğü ve Ermenilere karşı bir çok saldırı olduğu, Ermeni dilekleri arasında derebeyliğin kaldırılması ve toprak sorununun çözülmesi, ayrıca yeterli askeri birlikler gönderilmesi hususlarının yer aldığı. YHB. TİT, c.2, ks. 1, s. 50, 51

1911/08/07    Teba-i gayr-i müslimenin askerliği ve tedrisat meselesi ve sair noktalar hakkında verilen takrîrin tetkikinin Meclis-i Vükelâ kararıyla Adliye, Harbiye ve Maarif nazırlarından oluşan bir encümene havale olunması. Tanin
1911/08/11    Hükümetin, Patrikhâneler tarafından verilen takrîrlerde yer alan taleplerin açıkca ortaya konulması için muhtelif ruhani merkezlerden murahhas sıfatıyla bazı şahısların gönderilmesini istemesi. Çeşitli ruhani merkezlerden seçilen murahhasların Adliye Nazırının nezdine giderek görüşmelerde bulunmaları. Tanin

1911/08/13    Jöntürk gazetesinin Bâb-ı Âlî ile patrikhâneler arasında bir anlaşma olmasını büyük bir başarı olarak görmesi. Tanin
1911/08/13    “Patrikhânelerin talepleri” başlıklı yazı. Tanin

1911/08/15    Patrikhânelerin müşterek olarak verdikleri takrîrin tedrisat ve askerlik meselelerine ait olduğu, Takrîrin 17 maddeden ibaret olan tedrisat kısmında; ders proğramlarından, muallim ve muallimelerin hukukundan, mekteplerin teftişinden, gayr-ı müslim mekteplerinden mezun olanların imtiyazlarından, hükümetçe bu mekteplere verilecek tahsisattan bahsedildiği. Tanin
1911/08/23    “Ermeni Patrikhânesi’nin Tahrirat-ı Umûmîyyesi” başlıklı yazı. Tanin
1911/09/01    “Ermenilerin Arazi Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1911/09/01     Muş Mebusu Kegam Efendi'nin, Muş'ta Cavit ve Naci Beylerle görüşmesi ve onların talebi üzerine gasbedilen arazi ile cinayet ve vaki olan taarruzların tafsilatlı bir cetvelini vermesi. Tanin
1911/09/01    Muş'tan Osmanischer Lloyd gazetesine gönderilen bir yazıda; arazi meselesinin Muş'ta, memleketin asayiş ve barışını, huzur ve rahatını cidden tehlikede bulunduracak bir şekil aldığı, arazi meselesinden dolayı bir çok şikayetler yapıldığı, ciddi bir şekilde hususi bir komisyon vasıtasıyla tetkikat yapılarak mesele halledilmezse şikayetlerin arkasının kesilmeyeceği, her gün Ermenilere karşı haksız ve fena muameleler yapıldığının iddia edildiği. Tanin
1911/09/21    Ermeni Katolik Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sinin onayıyla, millete karşı icra ettiği saygın olmayan ve fesat fikirler içeren davranışlarından dolayı, Terziyan Efendi'nin patriklikten el çektirilmesine karar verildiği. Tanin
1911/09/22    İstanbul'da yayınlanan Ermenice gazetelerden Aravelk ve Azadamard bir müddetten beri her gün birer Türkçe baş makale yayınlamaya başlamaları. Tanin
1911/10/13    “Gayr-ı Müslim Askerlerin Tatil Günleri” başlıklı yazı. Tanin

1912

1912/01/06    Ermeni Katolik Patrikhânesi meclislerinin toplanarak, seçecekleri heyet vasıtasıyla Terziyan Efendi'yi patriklikten istifaya davet etmeye ve eğer Terziyan Efendi istifayı kabul etmezse hükümetin müdahalesini istemeye karar vermeleri. Tanin
1912/01/07    Ermeni Katolik Patrikhânesi’nden bir heyetin Terziyan Efendi'nin yanına giderek kendisinin Ermenilerin tahkirat ve tezyifatına düçar olmamak için istifa etmesi lazım geldiğini beyan etmesi. Terziyan Efendi'nin bunu reddetmesi. Tanin
1912/01/10    Terziyan Efendi'nin, Dâhiliye Nezâreti'ne müracaat ederek hayatının tehlikede olduğunu bildirmesi ve gerekli tedbirlerin alınmasını istemesi, hükümetin de gerekeni yapması. Tanin

1912/01/13    Terziyan Efendi'nin, Adliye ve Harbiye Nezâretlerine de birer takrîr göndermesi, cemaatin galeyanından ortaya çıkabilecek tehlikelere karşı hayatının müdafaasını talep etmesi ve Ermenileri kışkırttıklarını iddia ettikleri Azadamard ve Jamanak gazeteleri haklarında kanuni işlem yapılmasını istemesi. Tanin
1912/01/24    “Ermeni Katogikosluğu” başlıklı yazı. Tanin

1912/01/28    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Cismânisi'nin, Patrik Arşoroni Efendi'nin başkanlığında toplanarak, mebusan meclisi seçimleri hakkında uzun bir görüşme yaptığı. Toplantı sonunda seçimlerde takip edilecek politikayla ilgili kararlar alındığı. Tanin

1912/01/30    “Anadolu Islâhâtı” başlıklı yazı. Tanin

1912/02/07    Ermeni Katolik Cemaati Meclis-i Umûmîsi'nin, Terziyan Efendi'nin görevinden alınması lüzumunu bir kere daha beyan etmesi ve bu kararı Adliye Nezâreti'ne bildirmeye karar vermesi. Tanin
1912/02/08    Ermeni Patriği’nin, Rum temsilcilerine, kendisinin ruhani reis sıfatıyla seçimlere karışmayacağını ve eğer anlaşma yapmak isterlerse Ermenilerden meydana gelen seçim encümenine müracaat edebileceklerini söylemesi. Tanin
1912/02/10    Taşnaksutyun Komitesi'nin, Teşkilât gazetesinde çıkan bir yazı üzerine, seçimlerde İttihad ve Terakki Fırkasını destekleme kararı alması. Tanin
1912/02/12    Beyoğlu'ndaki Katolik kilisesinde toplanan ahâlinin, patrik Terziyan Efendi lehinde ve aleyhinde ayrıldığı, meselenin büyüyeceği anlaşıldığından zabıtaya haber verilerek jandarmalar marifetiyle kalabalığın dağıtıldığı. Tanin
1912/02/15    “Ermeniler ve Fırkalar” başlıklı yazı. Tanin

1912/02/21    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmîsi'nin Liberal Fırkası'nın, mebusan seçimlerinde İttihad ve Terakki ve Taşnaksutyun cemiyetleriyle ittifak ederek birlekte hareket etmeye karar vermesi. Tanin

1912/02/21    Hürriyet ve İtilâf Fırkasını destekleyen Teminat gazetesiyle Azadamard gazetesi arasında polemik başladığı. Tanin

1912/02/22    Beyoğlu'nda bulunan Eseyan Ermeni okulunda bir araya gelen Ermeni Patrikhânesi Meclisi Umûmîsi'nin merkez ve liberal fırkaları temsilcileri, Ermeni Protestan ve Ermeni Katolik cemaatleri temsilcileri, Taşnaksutyun Cemiyeti temsilcileri, Yeni Hınçakyan Cemiyeti temsilcileri, Sosyal Demokrat Hınçakyan temsilcileri ve Meşrutiyet Demokrat Cemiyeti temsilcilerinin görüşmelerde bulundukları ve müzakere esnasında Hınçakyan Cemiyeti'nin, Hürriyet ve İtilâf Fırkasına katılmış olmasından dolayı tenkid edildiği, Ermeni milleti için İttihad ve Terakki Cemiyeti'ne katılmanın daha hayırlı olacağı sonucuna varıldığı. Tanin
1912/02/23    Seçimlerde İttihad ve Terakki Cemiyeti ile birlikte hareket etmeye karar veren Hınçak Reforma Cemiyeti'nin niçin böyle hareket ettiğini kamuoyuna açıklaması. Tanin
1912/02/25    Osmanlı Hükümeti'nin ıslâhâta bakış açısını gösteren, Anadolu Islâhât Komisyonu Reisi Mustafa Fevzi Efendi'nin Jamanak gazetesinde çıkan demeci. Tanin
1912/03/15    İzmir Ermeni murahasası Mateos İnceyan Efendi'nin, Anadolu Heyet-i Islahiyesine refakat etmek üzere Patrikhâne tarafından kendisine yapılan teklifi kabul etmesi. Tanin
1912/03/17    Ermeni Patrikhânesi'nin mebusan seçimlerine fiili müdahalede bulunmama kararına rağmen, vilâyetlerde bazı murahasaların bildiklerini okudukları, Bursa murahasasının idaresi altında bulunan karyelere bir tahrirat-ı umûmîye göndererek, göstermiş olduğu namzede rey vermeye mecbur bulunduklarını bildirdiği, İzmir murahasahanesinin ise adaylar cedveli düzenlediği. Tanin

1912/03/21    “Sivas Mebus Namzedi Dikran Zaven Efendi” başlıklı yazı. Tanin

1912/04/08    “Rusya'da Ermenilerin Mahkumiyeti” başlıklı yazı. Tanin

1912/04/10    Ermenice gazetelerden Manzume-i Efkar'ın, Ermenilerin büyük bir kısmının İttihad ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapmasını dört senelik Meşrutiyet hayatının ilk akıllı hareketi olarak kabul etmesi. Tanin

1912/04/11    Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'nin Hürriyet ve İtilâf Fırkası'nın yeni kurulmuş bir parti olduğunu ve mensuplarının çoğunlukla efkâr-ı taassubkâranesi ile bilinen kişilerden meydana geldiğini söylemesi ve şu anda iktidarda olan İttihad ve Terakki Cemiyeti'ni şayan-ı itimad ve kuvvete sahip bir parti olarak gördüğünü belirtmesi. Tanin

1912/05/04    Adliye Nezâreti'nin, Ermeni Patrikhânesi'ne gönderdiği bir yazıda, Patrikhânenin idaresi altında bulunan okullardaki öğretmenlerin ve müdürlerin diplomalarını ve tezkire-i Osmanilerini istemesi, aksi takdirde askerlik vazifesiyle mükellef olan öğretmenlerin mutlaka askere alınacaklarını bildirmesi. Tanin
1912/05/19    Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'nin, Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa'yı ve Dâhiliye Nazırı Vekili Talat Bey'i ziyaret ederek görüşmelerde bulunduğu, bu esnada 30 ile 45 yaşları arasında bulunan Ermenilerin askerlik hizmetinden muaf tutulmasını rica etmesi. Tanin

1912/05/19    “Ermenilerin Askerliği Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1912/06/09    Ermeni, Rum ve diğer unsurlara mensup mebusların sadrazamı ziyaret ederek İstanbul ve Bilad-ı Selase'de 30 ile 45 yaşları arasında bulunan ahâlinin silah altına alınmalarının uygun olmayacağını beyan etmeleri. Tanin

1912/06/13    “Arazi Meselesi” ve “Ermenilerin Askerliği” başlıklı yazılar. Tanin

1912/06/13    Meclis-i Ayan Reisi Gazi Muhtar Paşa'yı ziyaret eden Patrik Efendi'nin askere alınmayla ilgili kanun tasarısının 76. maddesi hakkında şikayetlerini tek tek anlatması. Tanin
1912/06/15    “Ermeni Mebuslarının Toplantısı” başlıklı yazı. Tanin

1912/06/15    Meclis-i Mebusan'ın önceki döneminin sonlarında Ermeni mebuslarının Sadrazam Said Paşa'ya bir muhtıra vererek Ermenilerle meskun vilâyetlerin ihtiyaçlarının giderilmesini talep ettikleri ve Said Paşa'nın bu konuda acil tedbirler alınacağını vaad ettiği. Tanin
1912/06/19    “Gayr-i Müslimlerin Askerliği” başlıklı yazı. Tanin

1912/09/01    Dâhiliye Nazırı Ali Daniş Bey'i ziyaret eden Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'nin, Doğu Anadolu'da meydana gelen olaylara ait telgrafları arzettiği. Tanin
1912/09/08    Ermeni Millî Meclisi'nin son olaylara dair Patrikhâne'nin hükümet nezdinde yaptığı teşebbüsler hakkında bilgi almak üzere Patrik Arşoroni Efendi'nin başkanlığında bir toplantı yaptığı. Senin

1912/09/10    Ermeni Patriği'nin, Doğu Anadolu vilâyetlerindeki olaylara dair aldığı telgrafnameleri Muhtar ve Kamil Paşalara göstererek bunlar hakkında seri tedbirler alınmasını ve öldürme olaylarının tekrarına meydan verilmemesini rica etmesi. Senin
1912/09/10    Kamil ve Muhtar Paşaların, Ermeni Patriğine meselenin ehemmiyetle nazar-ı dikkate alınacağını ve ilk Meclis-i Vükelâ'da durumun görüşülerek o bölgede sıkıyönetim ilanının düşünüleceğini beyan etmeleri. Senin
1912/09/12    Şarkî Anadolu ahvâli hakkında Hüseyin Cahid’in bir yazısı. Senin

1912/09/19    Van ve Bitlis'de meydana geldiği iddia olunan olayların Bulgaristan'daki Ermeniler tarafından bir miting düzenlenerek protesto edilmesi. Tanin
1912/09/22    “Ermeni Patriğinin İstifası” başlıklı yazı. Tanin

1912/09/22    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmîsi'nin, sadece Meclis-i Cismâni'nin istifasını kabul etmesi. Tanin

1912/09/24    “Ermeni Vatandaşlarımız Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1912/09/28    11 Eylül tarihli Jamanak gazetesinde "Ermeniler Kimin İçin Kırılıyor" başlıklı yazıda İttihad ve Terakki'nin suçlanması. Tanin

1912/09/28    “Ermeni Matbuatı ve İttihad Terakki” başlıklı yazı. Tanin

1912/10/02    “Ermeni Kıtalini Kim Yapıyor” başlıklı yazı. Tanin

1912/10/02    Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'nin, 1 Ekim 1912 tarihli bir tezkire ile, Tanin'de "Patrik Efendi'nin Doğu Anadolu'da meydana gelen karışıklıkların İttihad ve Terakki Cemiyeti tarafından çıkarıldığını ve bunu da Dâhiliye Nazırı Dâniş Bey'in söylediği" yolunda yayınlanan bir yazıyı tekzip ettiği. Tanin
1912/10/12    “Ermeni Sosyalistlerin Beyannamesi” başlıklı yazı. Tanin

1912/10/14    “Islâhât Meselesi” başlıklı yazı, Cenin

1912/10/16    “Hrıstiyanların Askerliği” başlıklı yazı. Cenin

1912/10/16    Ruhani merkezlerin 30 ile 45 yaşları arasında bulunan Hırıstiyanların, askere alınmasını istemedikleri, Ermeni Patrikhânesinin de diğer ruhani merkezlerle birlikte hareket ettiği, istekleri kabul edilmediği takdirde bütün kiliseleri kapatmaya karar vermeleri. Cenin (Tanin)

1912/10/18    Rum Patrikhânesi kapı kethüdasının diğer ruhani merkezlerin kapı kethüdalarıyla birlikte sadrazamı ziyaret ederek takrîri vermesi. Şura-yı Devlet Reisi Kamil Paşa'nın bu yaşta bulunan Hırıstiyanların silah altına alınmayacağını Rum Patrikhânesi kapı kethüdasına beyan etmesi. Cenin
1912/11/01    “Ermeni Patriği” başlıklı yazı. Tanin

1912/11/01    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Muhteliti'nin, gerek İstanbul'da, gerekse taşradaki Ermenilere bir yazı yazarak muharebe-i hazıra esnasında Ermenilerin devlete manen ve maddeten yardımda bulunarak vatandaşlık vazifelerini yerine getirmelerini acele olarak tavsiye etmeyi kararlaştırması. Renin
1912/11/10    Eçmiyazin katogikosunun, 10 Kasım 1912 tarihli katogikosluk emirnâmesiyle, Mısır'da bulunan Bogos Nubar Paşa'yı, yetkili temsilci olarak tayin etmesi. Bogos Nubar'ın da, hemen Paris'e giderek işe başlaması. EU. TEEM, s. 30

1912/12/24    Petersburg'daki Osmanlı Büyükelçisi Turhan Paşa'nın, Bâb-ı Âlî'ye çektiği bir telgrafta, Bogos Nubar Paşa'nın, refakatinde eski Ermeni Patriği Ormanyan Efendi olduğu halde Londra büyükelçiler konferansı'na katılacağını ve Berlin Antlaşması'nın 61. maddesinin Ermenilerden yana yürütülmesi için direneceğini bildirmesi. YHB. TİT c. 2, ks. 3, s. 23, 24

1913

1913/01/01    “Türkiye ve Vilâyât-ı Şarkîyye Islâhâtı” başlıklı yazı. Tanin

1913/01/23    “Ermeni Patriği” başlıklı yazı. İkdam

1913/02/01    “Eçmiyazin Katogikosunun Müracaatı” başlıklı yazı. Tanin

1913/02/02    “Adana Kıtali Mahkumiyeti” ve “Edirne'de Ermeniler” başlıklı yazılar. Tanin
1913/02/25    Ermeni Patrikhânesi'nin Ermenilerle meskûn vilâyetlerde yapılması gereken ıslâhât ile arazi meselesi hakkında bir muhtıra tanzim etmesi ve mezkur muhtıranın Sadrazam Paşa hazretleriyle, Adliye Nezâreti'ne takdiminin kararlaştırılması, Doğu Anadolu'ya gönderilecek teftiş heyetine katılmak üzere İzmir murahasası İnceyan Efendi'nin görevlendirilmesi. Tanin

1913/03/26    “Ermeniler ve Rusya” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/10    “Ermeni Patriğinin Müracaatı” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/17    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmîsi'ndeki Ermeni partilerinin mümessillerinin, Galata Ermeni Kilisesi'nin özel dairesinde toplanmaları ve kendi iddialarına göre taşralarda Ermenilere karşı yapılmakta olan "zulüm" üzerinde uzun uzadıya görüşmeleri ve sonunda Meclis-i Umûmî'ce bu sorunun incelenmesi için bir komisyon kurulmasına karar verilmesi. (1 Mayıs 1913) Tanin
1913/04/17    “Rusya ve Ermeni Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/19    “Vilâyât-ı Şarkıyye; Rusya ve Ermeni Meselesi” başlıklı yazılar. Tanin
1913/04/20    “Erzincan Hadisesi ve Ermenice Gazeteler” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/21    “Rusya-Vilâyât-ı Şarkıyye”; “Erzincan Bombaları”, “Ermeni Matbuatı” başlıklı yazılar. Tanin

1913/04/24    “Avrupa'da Ermeniler Lehinde Propaganda” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/24    Osmanlı Hükümeti'nin Doğu Anadolu'da ve Osmanlı Dâhiliye Nezâreti'nde çalışmak üzere İngiliz uzmanlar getirmek amacıyla İngiltere Hükümeti'ne başvurması, Ermeni meselesinin uluslararası bir sorun haline gelmesi. YHB, TİT c. 2, ks. 3, s. 52

1913/04/27    “Erzincan Bombası Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1913/04/29    “Vilâyât-ı Şarkıyye'de Ruslar” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/01    Basında, Anadolu vilâyetlerinin ıslâhâtı için teşekkül edecek komisyon reisine geniş selâhiyet verileceği ve arazi meselesinin, bu suretle kati olarak hal ve tesviye edileceği yolunda yazılar çıktığı. Tanin
1913/05/01    Doğu Anadolu vilâyetleri için gönderilecek heyetin programı, vazifeleri ve sulh hakimlerinin selahiyetinin tamamıyla tayin edildiği, kararlaştırılan sulhün imzalanmasını takiben ıslâhât heyetinin hareket edeceği. Tanin
1913/05/01    Ermeni Patrikhanesi'nin, özel bir heyet teşkil ederek, taşra ahvâliyle ilgili olarak Dâhiliye Nazırı Talat Bey'le görüşmek üzere Bâb-ı Âlî'ye gönderdiği, fakat Talat Bey'in bu heyeti kabul etmediği. Tanin
1913/05/02    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Muhtelit'inin taşra ahvâliyle ilgili olarak tafsilatlı bir rapor hazırlayıp, Sadaret'e sunmaya karar vermesi. Tanin
1913/05/04    “Heyet-i Islahiyye” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/04    Vilâyât-ı Şarkıyye ıslâhâtı için gönderilecek heyete verilecek 100.000 liranın yalnız arazi meselelerinin halledilmesi yolunda kullanılacağı ve Vilâyât-ı Şarkıyye ıslâhâtı sairesi için de ayrıca bir para tahsis olunacağı, hükümetin, ıslâhât heyeti üyelerini henüz kesin bir şekilde seçip tayin etmediği. Tanin
1913/05/05    Avrupa'da Ermeni meselesiyle ilgili çeşitli temaslarda bulunan Bogos Nubar Paşa başkanlığındaki heyetin en son olarak Londra'ya gittiği, Jöntürk gazetesinin, Osmanlı Hükümeti'nin Anadolu vilâyetlerinde yapacağı ıslâhâtın iyi netice vereceğini dikkate alan heyet reisinin her türlü müracaattan vazgeçmek fikrinde olduğunu yazması. Tanin

1913/05/04-06    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sinin gizli olarak yaptığı toplantıda uzun uzadıya taşra ahvâlini konuşması. Tanin

1913/05/07    Ermeni Patrikhanesi'nin oluşturduğu komisyonun toplanarak, şimdiye kadar ıslâhât meselesine dair Osmanlı hükümeti nezdinde icra olunan teşebbüsler ve meydana gelen muhaberatı incelemeye başlaması. Tanin

1913/05/09    “Vilâyât-ı Şarkıyye Ahvâli” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/10    Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'nin, La Turquie gazetesine verdiği demeçte, arazi meselesi, ıslâhât komisyonu ve ecnebi memurların kontrolü gibi konularla ilgili görüşlerini açıklaması. Tanin

1913/05/10    “Ermeni Patriğinin Beyanatı” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/10    Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Cismânisi tarafından Sadaret'e verilen muhtıra hakkında, Meclis-i Cismâni Reisi Karayan Efendi'nin, Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sine bilgi vermesi. Tanin

1913/05/11    Ermeni Patriğinin beyanatı ile ilgili Tanin’in değerlendirmesi. Tanin
1913/05/12    “Anadolu Islâhâtı” ve “Ermeni Meselesi” başlıklı yazılar. Tanin

1913/05/12    Jön Türk gazetesi yazarlarından birinin Ermeni Millî Meclisi'nin nüfuz sahibi üyelerinden biriyle yaptığı mülâkat. Tanin
1913/05/13    Dâhiliye Nazırı Hacı Adil Bey'in, "Doğu Anadolu ıslâhâtı meselesinin görüşülüp kararlaştırıldığını, kararlaştırılan şeylerin yakın zamanda irade-i seniyye olarak çıkacağını, gönderilecek komisyonun üyelerinin henüz belli olmadığını, mezkur komisyonda Ermeni milletinden de aza bulundurulacağını, bütün azanın mahallî şartlar ve durumlara vakıf olan kişilerden seçilmesine hassaten dikkat edileceğini" söylediği. Tanin
1913/05/15    “Ermenilerin Maksadı” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/15    Osmanlı Hükümeti'nin Doğu ve Kuzey Anadolu vilâyetleri için İngiliz uzman istediğini, İngiltere'nin Rusya'ya bildirmesi, bunun üzerine Rusya'nın durumdan rahatsız olması. YHB, TİT, c. 2, ks. 3, s. 72

1913/05/16    Manzume-i Efkar gazetesinin Bab-Ali'den aldığı bilgiye dayanarak, Anadolu ıslâhâtının herşeyden önce paraya bağlı olduğunu, bunun için ıslâhâta, büyük bir istikraz akdinden sonra teşebbüs edilmesinin kararlaştırıldığını yazması. Tanin
1913/05/16    Taşnaksutyun ve Hınçakyan komitelerinin Van merkezinden Sadaret'e ve Patrikhâne'ye telgraf gönderilmesi. Tanin

1913/05/19    Puzantiyon gazetesinde, ıslâhâtın icrası ile ilgili olarak yer alan yazıda "Biz asla, Bâb-ı Âlî tarafından bir kanunun neşri ve Dâhiliye Nazırı tarafından umûmî bir tahrirat yapılmasıyla memleketin bir bölümünün ıslah olunacağına inanmıyoruz. Bu tip çalışmalardan hiç bir fayda gelmediğini pek çok defalar gördük" denildiği. Tanin
1913/05/19    “Vilâyât-ı Şarkıyyede Islâhât Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1913/05/23    “Vilâyât-ı Şarkıyye ve Rusya” ve “Islâhât Hakkında” başlıklı yazılar. Tanin
1913/05/25    “Şarkî Anadolu ve Rusya” başlıklı yazı. Tanin

1913/06/05    Dâhiliye Nazırı Hacı Adil Bey ile Evkaf Nazırı Hayri Bey'in, Doğu Anadolu'ya ıslâhât komisyonu gönderilmeyeceği yolunda La Turquie gazetesinde çıkan haber üzerine kendilerine müracaat eden Ermenilere açıklamalar yapması. Tanin

1913/06/06    “Şarkî Anadolu Hakkında Ermeni Patrikhânesinin Bir Kararı” başlıklı yazı. Tanin
1913/06/09    İstanbul'daki Rus Büyükelçisi Giers'in, Fransız ve İngiliz büyükelçileriyle bir toplantı yapması. Bu toplantıda Rus büyükelçilik tercümanı Mandelstam tarafından hazırlanan bir ıslâhât tasarısının incelenmesine karar verilmesi. EU, TEEM. s. 389-391
1913/06/10    Bâb-ı Âlî'nin, Ermeni meselesinden bahseden sefirlere, Vilâyât-ı şarkıyyede yapılacak ıslâhâtta hiç bir vakit devletlerin kontrolünü kabul edemeyeceğini bildimesi. Hükümet'in Ermenilere de bu tarz beyanda bulunması. Tanin
1913/06/11    “Ermeniler Nasıl İğfal Ediliyor” başlıklı yazı. Tanin

1913/06/12    “Ermeni Meselesi” ve “Müfettiş-i Umûmîler” başlıklı yazılar. Tanin
1913/06/13    Doğu Anadolu'ya arazi meselesini halletmek için bir kaç ay önce giden komisyonun döndüğü, yapılan tahkikat neticesinde ihtilâflı olan arazinin Osmanlı tebasına ait olduğunun anlaşıldığı ve anarşist oldukları iddia edilen Ermenilerin, Osmanlı tabiiyetini haiz bulundukları, iade edilmeyerek Van'a gönderilmeleri. Tanin

1913/06/23    “Bir Rus Muhabiri ve Ermeni Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1913/06/25    Sadrazam Said Halim Paşa'nın bir genelge yayınlaması, bunda Bâb-ı Âlî'nin yapmış olduğu ıslâhât ve gerçekleştirmek istediği tasarılar hakkında bilgiler vermesi. YHB, TİT, c.2, ks. 3, s. 112
1913/06/29    Tanin'in, Düvel-i Muazzama'nın, hükümetin kararlaştırdığı ıslâhâtın icrasına müdahale etmeyeceğini, gerçekte Avrupa hükümetlerinin mevcut hükümetin ıslâhât yapacağına kanaat getirdiğini, Avrupa tarafından vukubulacak müdahale ne şekilde olursa olsun ıslâhât vazifesini güçleştirmekten başka bir işe yaramayacağını yazması. Tanin
1913/06/30    Islâhât komisyonunun Yeniköy'deki Avusturya-Macaristan sefarethanesinde toplanması. Tanin

1913/06/30    Mandelstam'ın projesinin Rus sefiri tarafından 30 Haziran 1913'te altı devlet sefirlerinden oluşan komisyona verilmesi. Tanin

1913/07/00    “Vilâyât-ı Şarkîyye”; “Vilâyât-ı Şarkîyye Islâhâtı”; “Ermeni Meselesi” başlıklı yazılar. Tanin
1913/07/01    Dâhiliye Nezâreti'nin, Anadolu'ya gönderdiği mülkiye müfettişlerinden, her nahiyede bulundurulması gereken jandarma ve polis kuvvetinin miktarını, yolların durumunu ve yeniden kaç kilometre yol inşa olunacağını bildirmelerini istemesi. Tanin
1913/07/01    Hrasayan gazetesinin yazdığına göre; 1903 senesinden 1912 senesi Nisan ayının sonuna kadar Ermenilerden yaklaşık 32 bin kişinin Amerika'ya göç ettiği. Tanin

1913/07/01    Osmanlı Hükümeti'nin, İdare-i Vilâyat Kanunu'nda yaptığı değişikliklerle gerçekleşecek olan ıslâhâtı büyük elçilere bildirmesi. E U. TEEM, s. 399
1913/07/01    “Vilâyât-ı Şarkîyyede Faaliyet-i Islâhât”; “Vilâyet Müfettişlerinin Raporları”; “Ermeni Muhacirini” başlıklı yazılar. Tanin

1913/07/02    Bâb-ı Âlî'nin ıslâhâtla ilgili Rus tasarısına bir tür karşılık olmak üzere Doğu Anadolu vilâyetlerinde yapılacak ıslâhâtla ilgili çalışmalarını tamamlaması, bu konudaki ıslâhâtı yakın zamanda neşretmeye karar vermesi. Bu ıslâhâttan yabancı memleketlerde bulunan Osmanlı sefirleri ve İstanbul'da bulunan yabancı sefaretlerin de haberdar edildiği. Tanin
1913/07/02    Hüseyin Cahid'in, Doğu Anadolu'daki ıslâhât meselesine hükümetin büyük bir önem verdiğini yazması. Tanin
1913/07/02    İtalya, İngiltere, Rusya ve Almanya sefirleriyle Fransız maslahatgüzarının Avusturya sefirinin evinde toplanarak, Anadolu vilâyetlerinde icra olunacak ıslâhât meselelerini tetkik etmek üzere sefaret memurlarından oluşan bir komisyon kurulmasına karar vermeleri. Tanin
1913/07/03    Dâhiliye Nazırı Talat Bey'in, Ermeni Patriği Arşoroni Efendi'yi ziyaret ederek, Doğu Anadolu'da meydana gelen olaylarla ilgili olarak görüştüğü. Tanin
1913/07/03    “Islâhât Meselesi ve Süfera”; “Dâhiliye Nazırı Patrikhânede” başlıklı yazılar. Tanin
1913/07/07    Bâb-ı Âlî'nin, sefaretlere umumî müfettişler hakkındaki nizamnâmelerin tercümesini tebliğ etmesi, bunun üzerine komisyonun şimdilik bu nizamnâme hakkında bilgi edinmeye karar vermesi. Tanin
1913/07/07    Petersburg'da neşrolunan Novoye Vremya gazetesinin İzmir muhabirinin, İzmir Ermeni murahasası İnceyan Efendi ile bir mülakat yaptığı ve bu mülakatın İzmir'de yayınlanan Taşnik adlı Ermenice gazetede yayınlandığı. Tanin
1913/07/16    Eski Maliye Nazırı Cavit Bey'in Azadamard gazetesinin Paris muhabiri ile yaptığı söyleşide, "Osmanlı Hükümeti'nin, doğu vilâyetlerindeki ıslâhât hakkındaki talebleri behemehal isaf edecektir, bu konuda artık şüphe olmamalıdır" dediği. Tanin
1913/07/21    “Tekfurdağı Hadisesi Hakkında Resmi Beyannâme” başlıklı yazı. Tanin
1913/07/29    “Ermeni Patrikhânesinin Müracaatı” başlıklı yazı. Tanin

1913/07/03-24    Islâhâtla ilgili komisyonun Avusturya-Macaristan Büyükelçisi Pallaviçini en eski büyükelçi olduğu için bu komisyon 3-24 Temmuz 1913 tarihleri arasında Yeniköy'de Avusturya Büyükelçiliği'nde toplanacağı. Tanin

1913/08/03    Patrik Ohannes Arşoroni Efendi'nin, istifasını verdiği, onun bu isteğinin Ermeni Patrikhânesi Meclis- Umûmîsi'nin yaptığı toplantı sonucunda kabul edildiği. Tanin

1913/08/03    “Tekfurdağı, Malkara ve Havalisi Hadisatı” başlıklı yazı. Tanin

1913/08/10    Edirne valisi Hacı Adil Bey'in, Ermeni askerlerin vazifelerini çok iyi yaptıklarını, can siperâne hizmetlerde bulunduklarını, Edirne murahasahanesini ziyareti esnasında başrahibe anlattığı. Tanin
1913/08/10    “Edirne'de Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1913/08/11    Piskopos Cevahirciyan Efendi'nin patrik kaymakamı seçilmesi ve yeni patrik seçilinceye kadar görevine devam edeceği. Tanin
1913/08/12    “Tekfurdağı ve Malkarası Vakası” başlıklı yazı. Tanin

1913/08/16    Doğu Anadolu'ya bir gezi yapan Ömer Naci Bey'in açıklamaları:"Doğu Anadolu'da Kürt-Ermeni meselesi değil de zâlim mazlum meselesi vardır. Şikâyetler yalnız Ermenilerin değildir. Kürtlerin de şikâyetleri vardır". Tanin

1913/08/20    Yeni Patriği seçmek üzere Galata Kilisesi'nde toplanan Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sinin, seçimin ertelenmesi yolunda gelen teklif üzerine, seçimleri 15 gün sonraya ertelemesi. Tanin

1913/09/14    Kumkapı'da Patrikhâne Kilisesi'nde yapılan seçimler sonunda Diyarbakır murahasası Piskopos Zaven Efendi'nin 85 üyenin katıldığı seçimlerde 64 oy olarak, oy çokluğuyla İstanbul Ermeni Patrikliği'ne seçilmesi. Tanin

1913/09/14    Patrik seçimlerinde Taşnaksutyun Fırkası'nın, eski patrik Turyan Efendi'nin seçilmesini istediği, Taşnaksutyun'un bütün çabalarına rağmen kendi siyasî fikir ve düşüncelerine muhalif olan Zaven Efendi'nin seçilmesine engel olamadığı. Tanin

1913/10/09    Hüseyin Cahid'in, Tanin'deki bir  yazısında, Doğu Anadolu ile ilgili olarak iki grubun daima faaliyetlerde bulunduğunu belirtmesi ve ıslâhâtla ilgili olarak, Osmanlı Devleti'nin açık ve kati bir görüşü olması ve bunu icra için çalışması gerektiğini ileri sürmesi. Tanin,
1913/10/09    İstanbul Ermen Patrikliği'ne seçilen Zaven Efendi'nin, arazi ve asayiş meseleleriyle ilgili şikâyetleri değerlendirmeye başlaması. Diyarbakır'dan Bitlis'e geçmesi ve valiyle görüşmek istemesi. Tanin

1913/10/11    Azadamard gazetesinin haberine göre; İstanbul'da bulunan sefarethânelerin birinci tercümanlarından oluşan hususi komisyon vasıtasıyla hazırlanan ıslâhât projesinin, Avrupa'da tetkik olunduktan sonra, sefirler tarafından takdim olunmak üzere İstanbul'a iâde edildiği. Tanin

1913/10/12    Ermeni Protestan cemâatından bazılarının, cemâatlerinin hükümet ile olan münasebetlerinin Ermeni Patrikhânesi marifetiyle îfa edilmesini arzu ettikleri, Ermeni Protestan cemâatinden bazı kişilerin Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî azalarından bazı kişilerle görüşmelerde bulunmaları. Tanin
1913/10/12    “Islâhât Meselesi”; “Ermeni Müessesât-ı Millîsi”; “Ermeni Protestan Cemâati” başlıklı yazılar. Tanin

1913/10/13    Puzantiyon gazetesinin: "Bâb-ı Âlî, Avrupalı muktedir zevatın istihdamını kabul ve teslim etmiş olduğu gibi, kontrol meselesini de esasen kabul ettikten başka, onun tatbik edilmesini bile kararlaştırdığını" yazdığı. Tanin
1913/10/15    Ermenilerin, Ermeni harflerinin icadının 1500. senesi ve Ermenice baskı işinin 400. yıl dönümü münasebetiyle İstanbul'da ve diğer şehirlerde bir takım törenler yapmaya karar vermeleri. Tanin
1913/10/19    “Şarkî Anadolu Islâhâtı” başlıklı yazı. Tanin

1913/10/25    Ermeni Protestan cemâati nâmına 8 kişiden oluşan bir heyetin, Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmî'sine giderek, eğitim ve millîyet meselelerinde Ermeni Protestan cemaatinin, Ermeni Patrikhânesi'ne bağlı olacağını teklif etmeleri. Tanin

1913/10/28    Ermeni harflerinin icadının 1500. yıldönümü münasebetiyle, Adapazarı'nda Ermeniler tarafından yapılan gösteriler sırasında olaylar çıkması. Tanin
1913/10/28    Adapazarı'nda hükümetin bir tedbir olmak üzere ahâlinin ellerinde bulunan ateşli silahları teslim etmesi için bir beyannâme neşretmesi ve ahâliye 48 saat müsaade vermesi. Tanin
1913/10/28    “Ermenilerin Nümayişi Münasebetiyle”; “Adapazarı Vakası”; “Anadolu-yu Şarkî Hakkında”; “Ermeni Şenlikleri” başlıklı yazı. Tanin
1913/10/28    Levant Herald gazetesinin, sefirler arasında ve Avrupa'da kabineler arasında yapılan görüşmelerden sonra, Doğu Anadolu'da uygulanacak ıslâhâtın katî bir mahiyet kazandığını, buna göre, 2 teftiş mıntıkası ihdas edildiğini, bunlardan birincisinin Erzurum, Sivas, Trabzon, ikincisinin Van, Bitlis, Diyarbakır ve Mamuratülaziz vilâyetlerini kapsamakta olduğunu yazması. Tanin

1913/10/29    “Adapazarı Hadisesi” başlıklı yazı. Tanin

1913/11/00     İstanbul Ermeni Patriği seçilen Zaven Efendi'nin Trabzon'a gitmesi, 11 Kasım'da Trabzon'a varması ve halk tarafından çok iyi karşılanması, vali ve belediye reisinin de Patrik Efendiye gereken hürmeti göstermeleri ve onuruna yemek vermeleri. Tanin
1913/11/01    Adapazarı'ında olayın üzerinden 48 saat geçmeden katl ve yaralama olayına karışanların yakalandığı. Bunlardan 13 kişinin olaya sebep ve önayak olmak suçlarından yargılanmak üzere Adapazarı'ndan İstanbul'a getirilmeleri ve İstanbul Muhafızlığı’na sevkedilmeleri. Tanin, İkdam
1913/11/05    Times gazetesinde "Ermeni ıslâhâtı" ” başlıklı yazı. Tanin

1913/11/06    Adapazarı olayıyla ilgili olarak Dîvân-ı Harb-i Örfi'de yargılananlardan, bazılarının çeşitli cezalara çarptırıldıkları, bazılarının da beraat ettikleri. Tanin
1913/11/08    “Anadolu Islâhâtı Etrafında” başlıklı yazı. Tanin

1913/11/08    Azadamard gazetesinin yazdığına göre; İstanbul'daki Alman Sefiri Wangenheim ile Rusya Sefiri Giers'in Ermeni ıslâhâtı hakkında Bâb-ı Âlî'ye yeni bir proje takdim ettikleri. Tanin

1913/11/14    Ermeni cemâatinin, Meclis-i Mebusan seçimlerine birlik ve beraberlik içinde girmek için, cemaat içindeki bütün unsurları içine alan muhtelit bir komisyon oluşturacağı. Bu muhtelit komisyonun Ermenilerin mebusan seçimlerinde takip edecekleri yol hakkında görüşmelerde bulunacağı. Tanin
1913/11/14    “Ermeni Patriği Cedidi”; “Mebusan İntihabı Etrafında” başlıklı yazılar. Tanin
1913/11/15    Ermeni Patrikhânesi'nin Ermeni Patrik Kaymakamlığı vasıtasıyla Adliye ve Mezâhip Nezâreti'ne bir takrîr verdiği. Tanin

1913/11/19    Ermenice Jamanak gazetesinin Patrikhâne tarafından Bâb-ı Âlî'ye verilmesi düşünülen takrîrin muhtevasına itiraz etmesi ve "hukuk-ı millîyemizin büsbütün gasbolmasından başka hiçbir şeye yaramayacak böyle garip bir kararın kabul olunabileceğini hayalimizden bile geçirmemiştik" demesi. Tanin

1913/11/19    “Vilâyât-ı Şarkîyye Islâhâtı”; “Ermeni Mehafilinde İntihab Hazırlıkları” başlıklı yazı. Tanin
1913/11/20    “Şarkî Anadolu Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1913/11/21    Adliye ve Mezâhip Nezâreti'nin, Patrikhâne'nin talebini usule ve kanuna aykırı ve Patrikhâne'nin selâhiyetleri haricinde bularak cevap verilmeyeceğini beyan etmesi. Tanin

1913/11/21    Hüseyin Cahid'in Ermeni Patrikhânesi'nin takrîri ile ilgili görüşleri. Tanin
1913/11/21    Hüseyin Cahid'in Tanin'deki yazısında, Ermeni Patrikhânesinin takrîrini gördüğünde şaşırdığını ve üzüldüğünü belirterek, geçirilen felaketlerden sonra sükun ve barış ile yaşamak ihtiyacını şiddetle hissettiğimiz bir dönemde Ermeni milleti ile hükümet arasında böyle bir ihtilaf çıkmasından memnun olmadığını beyan etmesi. Tanin

1913/11/22    Patrik Zaven Efendi'nin, Jamanak gazetesi muharirlerinden biriyle yaptığı konuşmada, Ermenilerle meskûn vilâyetlerdeki durumla ilgili izlenimlerini anlatması. Tanin, İkdam
1913/11/22    “Şarkî Anadolu İçin”; “Anadolu-yu Şarkî ve Rusya”; “Yeni Patrikle Mülakat” başlıklı yazılar. Tanin
1913/11/27    “Devletler ve Şarkî Anadolu”; “Ermeni Patriği Cedidi”; “Anadolu Islâhâtı ve Rusya” başlıklı yazılar. Tanin

1913/11/28    Adliye ve Mezâhip Nezâreti tarafından Patrikhâne'nin takrîrinin iâde edilmesi üzerine, Patrikhâne'nin yeni bir takrîr hazırlayarak bu defa Sadaret'e sunması. Tanin

1913/11/28    “Ermeni Patrikhânesinin Yeni Bir Takrîri” başlıklı yazı. Tanin

1913/11/29    İttihad ve Terakki Cemiyeti Katip-i Umûmîsi Mithat Şükrü Bey'in, seçim işleriyle ilgili olarak Jamanak gazetesi muharrirlerinden biriyle görüşmesi. Tanin
1913/12/04    Ermeni Patrikhanesi'nin, seçimlerle ilgili olarak ikinci defa hükümete müracaat edeceğini öğrenen Hüseyin Cahid'in, böyle bir teklifin kabul edilmesinden Ermenilerin daha çok zarar göreceklerini ileri sürmesi. Tanin
1913/12/05    “Vilâyât-ı Şarkîyye Islâhâtı Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1913/12/06    Adliye Nazırı İbrahim Bey'in, Ermeni Patriği Zaven Efendi'yi ziyaret etmesi ve bu sırada, Ermeni mebusların miktarı hakkında uygun bir anlaşma yolu bulunabileceğini, fakat seçim kanununun düzeltilmesi hakkındaki teklifin hükümetçe kabul edilemeyeceğini söylemesi. Tanin
1913/12/06    Ermeni Patrikhânesi murahhasları Artin Şaharbekyan, Hamparsum Boyacıyan ve Diran Yerganyan'ın Dâhiliye Nezâreti'ne giderek nazırla görüşmeleri, neticede nazırın seçim kanununda değişikliğin mümkün olamayacağını ve yalnız Ermeni mebuslarının miktarı hakkında Patrikhâne'nin itirazının kabul edileceğini beyan etmesi. Tanin

1913/12/08    Ermeni Patriği Zaven Efendi'nin, Bâb-ı Âlî'ye gelerek, Dâhiliye Nazırı Talat Beyle seçim mevzularını konuşması. Tanin

1913/12/09    Bazı Fransız gazetelerinin, Doğu Anadolu ıslâhâtı ile ilgili Rusya'nın görüşlerine uygun neşriyatta bulundukları. Tanin

1913/12/09    Bogos Nubar Paşa'nın, Doğu Anadolu ıslâhâtıyla ilgili olarak Temps gazetesi muhabirine açıklamalarda bulunduğu. Tanin

1913/12/09    Hüseyin Cahid'in, Tanin gazetesinde, Bogos Nubar'ı eleştirip O'nun fikirlerinde bir tenakuza düştüğünü belirtmesi, Berlin Antlaşması'nda yer alan 61. maddeyi devamlı ileri sürmenin de bu gün hiç doğru bir davranış olmadığını vurgulaması, Berlin Antlaşması'nın lehimize olan hükümleri uygulanmazken aleyhimize olan hükümlerinin sık sık gündeme getirilmesini manidar bulması. Tanin

1913/12/10    Taşnaksutyun Fırkası'nın murahhaslarından Aknuni vasıtasıyla, seçimlerle ilgili tartışmalara katılması. Stamboul gazetesinde yer alan habere göre; Aknuni'nin, seçimlerin nisbî temsil üzerine yapılmasını ve Ermeni mebusların bizzat Ermeniler tarafından seçilmelerini istemesi. Tanin
1913/12/11    Hüseyin Cahid'in, Taşnaksutyun Fırkası'nın murahhaslarından Aknuni vasıtasıyla yaptığı açıklamaları değerlendirmesi. Tanin

1913/12/12    Ermeni Patrikhanesi'nin seçimlere katılıp katılmama hususunu görüştüğü. Tanin

1913/12/12    Ermeni siyasi fırkalarının, gerek siyasî ve Millî meselelerde ve gerek mebusların seçilmeleri hususunda, ittifak yaparak birlikte haraket etmeye karar vermeleri. Tanin
1913/12/12    “Mesele-i Islâhât, Bâb-ı Âlî'nin Tasavvuratı”; “Meclis-i Mebusan ve Ermeniler, Ermeni Fırkaları” başlıklı yazılar. Tanin

1913/12/13    “Şarkî Anadolu Islâhâtı” ve “Türkiye Hrıstiyanları ve İntihâbât” başlıklı yazılar. Tanin
1913/12/15    Bogos Nubar Paşa'nın ıslâhâtla ilgili görüşleri. Tanin

1913/12/15    Doğu Anadolu ıslâhâtıyla ilgili olarak Osmanlı Hükümeti'nin bakış açısı. Tanin
1913/12/16    “Ermeni Mebusları Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1913/12/19    “Ermeni Mebusları Hakkında” başlıklı yazı. Tanin

1913/12/19    Ermeni Patrikhanesi'nin taşra murahasahanelerine seçimlerle ilgili olarak, Patrikhâne ile Bâb-ı Âlî arasında bir anlaşma olmadığı yolunda bir telgraf göndermesi. Tanin

1913/12/26    “Gayr-ı Müslimlerin Askerliği” başlıklı yazı. Tanin

1913/12/29    “Vilâyât-ı Şarkîyye Islâhâtı” ve “Bir Rus, Ermeni Komitesi” başlıklı yazı. Tanin

1914

1914/01/00     Echo de Paris gazetesinin, Doğu Anadolu vilâyetlerindeki ıslâhâtla ilgili yazısında, ıslâhât anlaşmasının esaslarından bahsetmesi. Tanin
1914/01/16    “Islâhât Meselesiyle İlgili Bir Tebligat” başlıklı yazı. Tanin

1914/01/19    Abdülhamid zamanında Ermeni komitelerine katılmakla suçlanarak idama mahkum edilen ve diğer arkadaşlarının idamına rağmen, İngiltere Kraliçesinin müdahalesi üzerine kurtulan ve o zamandan beri İngiltere'de yaşayan ve üniversite öğretmenliği yapan Profesör Tomayan Efendi'nin, Londra'dan Puzantiyon gazetesine, Ermenilerle meskun vilâyetlerin ıslahına dair, bir mektup göndermesi ve mektubun aynı gazetede başmakale olarak yayınlanması. Tanin
1914/01/19    “Şarkî Anadoluya Dair Bir Müzakerat” ve “Hınçakyan Fırkası” başlıklı yazılar. Tanin
1914/01/23    Ermeni mebuslarının seçilmesiyle meşgul olan komisyon üyelerinden birinin Jamanak gazetesine yaptığı açıklamada "Ermenilerin, nisbî temsil usulünün gerektirdiği miktarda mebus çıkarmaları hakkında bir kanun layihası tanzim olunması ve mebusların dahilen millet tarafından seçilmesi" teklifinin hükümet tarafından kabul edilmemesi üzerine Ermeni milletinin seçimlere katılmaktan vazgeçmek mecburiyetinde bulunduğunu beyan ettiği. Tanin
1914/01/27    Puzantiyon gazetesinin, Ermenilerin Mebusan Meclisi seçimlerine katılması hakkındaki neşriyatın varsayımdan ibaret olduğunu ve Ermeni Patrikhânesi'nce bu konuda henüz kabul edilmiş bir şey olmadığını belirtmesi. Tanin

1914/01/31    “İntihâbât ve Anasır-ı Gayr-ı Müslime” başlıklı yazı. Tanin

1914/01/31    Seçim meseleleriyle ilgili, patrikhâneler ile İttihad ve Terakki Fırkası arasında başlayan görüşmelerde henüz katî anlaşma olmadığı. Tanin
1914/02/03    Ermeni Katolik cemaatinin seçimlere katılmaya karar vermesi. Tanin
1914/02/03    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/06    Puzantiyon ve Pançar gazetelerinin, Ermeni Patrikhanesi'nin, Ermenilerin seçimlere katılmaları konusunda şimdiye kadar kesin bir hareket yolu takip etmediğini, milleti hüsrana uğrattığını beyan etmeleri. Tanin

1914/02/07    Ermenilerin seçimlere katılıp katılmayacakları hakkındaki en son kararı vermek için toplanan Meclis-i Muhtelit'in seçimlere katılma kararı vermesi. Tanin
1914/02/08    Doğu Anadolu ıslâhâtıyla ilgili olarak Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir anlaşma imzalanması. YHB. TİT, c.2, ks. 3, s. 169-172
1914/02/10    Mithat Şükrü Bey'in seçimlerin sonuna gelindiği şu günlerde yapılan teklifin geç kalmış bir teklif olduğunu, şimdilik bir tane Katolik mebus seçilebileceğini, diğer birinin de seçilmesi için gayret edileceğini, İttihad ve Terakki Partisi adına vadetmesi. Bunun üzerine Ermeni Katolik cemaatinin iki aday göstermesi. Tanin
1914/02/11    Zaven Efendi'nin, seçimlerle ilgili konularda karşılaşılacak problemleri çözmek amacıyla, Dâhiliye Nazırı Talat Bey'i ziyaret ederek görüşmelerde bulunması. Tanin
1914/02/12    Anadolu'da yapılacak ıslâhât meselesinin  sonuçlanması ve hükümetçe bazı esaslar kararlaştırılması. Tanin
1914/02/12    Azadamard gazetesinin, siyasi parti temsilcilerinden oluşan hususi heyetin aldıkları kararları 6 madde halinde yayınlaması. Tanin
1914/02/12    Yirmi Ermeni mebusun aşağıdaki yerlerden çıkarılmasının Ermeni Patrikhânesi tarafından teklif edileceği: İstanbul, Erzurum ve Van'dan ikişer mebus; Bitlis, Muş, Harput, Sivas, İzmir, İzmit, Kozan, Kayseriye, Karahisar-ı Şarkî, Tekfurdağı, Trabzon, Diyarbakır, Haleb ve Amasya'dan birer mebus. Tanin

1914/02/13    “Islâhât Yapmak İçin” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/14    “Şarkî Anadolu Islâhâtı” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/14    Tanin'in, ıslâhât anlaşmasının yapıldığını ve Bâb-ı Âlî'nin kararlaştırılan ıslâhâtın esaslarını sefaretlere tebliğ ile yetineceğini, bu meseleden dolayı ayrıca bir protokol tanzim ve imza olunmayacağını yazması. KG. ED, s. 191
1914/02/15    “Türkler ve Ermeniler-Profesör Tomayan'ın İki Millet Ricaline Bir Teklifi” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/18    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/20    “Ermeniler ve İntihâbât” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/21    Ermeni Profesörlerinden Tomayan'ın Puzantiyon gazetesinde yayınlanan mektubu; Tomayan'ın, bu mektubunda, Patrikhâneyi ve Ermeni toplumunun ileri gelenlerini takip ettikleri politikadan dolayı eleştirmesi, seçimlerin yapıldığı bu zamana kadar Ermenilerin izleyecekleri politikanın belli olmamasına şaşırıp ve kızması. Tanin
1914/02/22    Ermeni Patrikhânesi tarafından seçim meseleleri hakkında Dâhiliye Nazırı Talat Bey'e yeniden hususi bir heyet gönderilmesi, İttihad ve Terakki Fırkasının ne kadar Ermeni mebus verebileceğinin sorulması, İttihad ve Terakki Fırkası Katib-i Umûmîsi Mithat Şükrü Bey'in davet edilip görüşülmesi ve kesin olarak İttihad ve Terakki Fırkası'nın ancak 13 mebus verebileceği, fazla olarak bir-iki mebus için de çalışabileceğinin Mithat Şükrü Bey tarafından cevap olarak bildirilmesi. Tanin
1914/02/23    “Ermeni Patrikhânesinin Bir Tebliği” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/23    İttihad ve Terakki Fırkası'nın, Ermenilerden ancak 13 mebus seçilebileceğini ve bu 13 mebustan 2'sinin zaten seçilmiş ve 1'i de seçilmek üzere olduğundan kalan 10 mebus için Patrikhâne heyetiyle görüşmelere başlamanın kabil olacağını beyan etmesi. Tanin

1914/02/24    “Bogos Nubar Paşa'dan Times Gazetesine” başlıklı yazı. Tanin

1914/02/25    “Ermeniler ve İntihâbât” ve “Ermeni Mebusları Hakkında” başlıklı yazılar. Tanin
1914/02/25    Tanin 'in, Ermeni Patrikhânesi ile İttihad ve Terakki Fırkası arasında Ermeni mebuslarıyla ilgili anlaşma yapıldığını yazması. Tanin
1914/02/27    Talat Bey'in başkanlığında toplanan İttihad ve Terakki Fırkası Merkez-i Umûmîsi'nin Patrikhâne ile görüşmelerin İttihad ve Terakki prensipleri doğrultusunda tamamlanması için intihâbât encümenine tam yetki vermesi. Buna göre Ermeni mebuslarının sayısının daha önce belirlenen gibi olacağı. Tanin

1914/02/28    İstanbul seçimlerinin yapıldığı, Ermenilerden Hallaçyan Efendi'nin 448, Zohrab Efendi'nin 428 oyla İstanbul mebusu seçildikleri. Servet Fünun
1914/03/03    Ermeni Patrikhânesi ile siyasi parti temsilcileri arasında mebus adaylarının tesbiti hususunda bir anlaşmazlık çıktığı. Ermeni siyasi parti temsilcilerinin, Bedros Hallaçyan ve Kirkor Zohrab efendilerin, İstanbul mebusluğu için aday gösterilmelerinde, Patrikhâne'nin kendilerine danışmadığını belirtmeleri, taşra Ermeni adayları konusunda ise mensup oldukları siyasi fırkalara danışmadan bir karar veremeyeceklerini beyan etmeleri. Tanin

1914/03/05    Ermeni parti temsilcilerinin bir toplantı yaparak, parti mensuplarından hiçbirinin, aday olmamalarını ve hatta seçilseler bile kabul etmemelerini kararlaştırmaları ve bu kararı seçim komisyonu marifetiyle Patrik Efendi'ye bildirmeleri. Daha sonra Patrikhâne'nin vilâyetlerden seçilecek mebus adaylarını tesbit etmesi. Patrikhâne'nin, bu adayları tesbit ederken siyasi partilere mensup olanları seçmemeye özen göstermesi. Tanin

1914/03/09    Dâhiliye Nazırı Talat Bey'i ziyaret eden Zaven Efendi'nin, Sason-Havit havalisinde, Ermeni karyelerinin Kürtler tarafından muhasaraya alındığına dair Muş murahasasından gelen telgrafnameyi sunması ve ahâlinin hayat ve mallarının taarruzdan muhafazasını istemesi. Tanin
1914/03/10    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/03/10    Siyasi parti temsilcilerinin seçimlere katılmama kararı almalarına rağmen, Tasnaksütyun'un bu kararı ihlâl edecek girişimlerde bulunması. Tanin

1914/03/17    Erzurum Ermeni Murahasahanesi’nin Patrikhâne'ye gönderdiği telgrafta, Vartekes ve Pastırmacıyan Efendi'lerin adaylıklarının kabul edilmemesi halinde Patrikhâne'yle olan ilişkilerini keseceklerini bildirmeleri. Tanin

1914/03/17    “Erzurum Ermeni Namzedleri” ve “Ermeni Siyasi Fırkaları” başlıklı yazılar. Tanin
1914/03/17    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Sabah

1914/03/17    Puzantiyon gazetesinin, Taşnaksutyun'un mebus adayı göstermekte ısrarlı olduğunu yazması ve diğer siyasi partilerin de aralarında anlaşarak aday tayin etmeye karar verdiklerini ileri sürmesi. Tanin
1914/03/19    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Sabah

1914/03/22    Bitlis'te Taşnaksutyun komitesi azasından Armenak Haçikyan'ın aday gösterilmesi. Eski Erzurum mebusu Pastırmacıyan Efendi'nin Van'dan aday gösterilmesine razı olmadığı, Erzurum'dan aday gösterilmesini istediği. Tanin
1914/03/22    “Ermeni Mebusları” başlıklı yazı. Sabah

1914/03/22    “İntihâbât ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/03/25    “Şarkî Anadolu Müfettişleri” ve “İntihâbât Etrafında” başlıklı yazılar. Sabah
1914/03/25    “Van'da Arazi Meselesi” başlıklı yazı. Tanin

1914/03/26    Muş'ta aday belirlenemediği için Ermenilerin seçimlere katılmadıkları ve Ermeni mebus seçiminde güçlüklerle karşılaşıldığı, Patrik Efendi'nin Muş Murahasahanesi'ne bir telgraf çekerek, Muş'tan Ermeni mebus seçilmemesinin sorumluluğunu üzerine alamayacağını bildirmesi. Tanin
1914/03/29    “Vilâyât-ı Şarkıyye Müfettiş-i Umûmîleri” başlıklı yazı. Sabah

1914/03/30    “Müfettiş-i Umûmîler Hakkında” başlıklı yazı. Sabah

1914/03/31    “Ermeniler ve Rusya” başlıklı yazı. Tanin

1914/04/04    “Bogos Nubar Paşa'nın Beyanatı” başlıklı yazı. Tanin

1914/04/05    “Ermeni Patriğinin Beyanatı” başlıklı yazı. Tanin

1914/04/06    “Ermeni Patriğinin Müracaatı” başlıklı yazı. Tanin

1914/05/10    Ermeni Patriği Zaven Efendi'nin, Jamanak gazetesinde, Meclis-i Umûmî azasından biri tarafından aleyhinde yazı yazılmasından müteessir olarak istifa kararı alması. Tanin
1914/05/12    “Ermeni Patriğiyle Bir Mülakat” başlıklı yazı. Tanin

1914/05/12    İstifasının sebebini patrikhâneye mensup olan şahısların icraatlarını tenkit etmesi olarak açıklayan Zaven Efendi'nin, itirazının şahsıyla ilgili olmadığını, makama karşı yapılan taarruza itiraz ettiğini söylemesi, Zaven Efendi'nin, daha sonra istifa etmekten vazgeçmesi. Tanin
1914/05/13    Temps gazetesinin, Doğu Anadolu ıslâhâtının tatbikine nezaret etmek üzere görevlendirilen 2 müfettiş-i umûmînin Dersaadet'e vardıklarının belirterek, hemen bu memurları göreve başlatmak isteyen Osmanlı Hükümeti'nin, bu memurlara ait talimatı ve selâhiyetlerinin sınırını tayin etmek ve mukavelenâmelerinin metnini hazırlamak üzere bir komisyon kurduğunu yazması. Tanin
1914/05/24    “Ermeni Patrikhânesi Meclis-i Umûmîsi” başlıklı yazı. Tanin

1914/05/25    Doğu Anadolu için tayin edilen iki yabancı genel müfettişle sözleşmeler tanzim edilmesi. EU. TEEM, s. 401-404; Tanin
1914/05/27    Umûmî müfettişlerden Mösyö Westenek'in, Trabzon, Sivas, Erzurum; Miralay Nicolos Hoff'un da, Van, Bitlis, Harput ve Diyarbakır mıntıkaları müfettişliğine tayin olunmaları, İlgili şahısların 5 Temmuz'a kadar vazifelerine başlayacakları. Tanin
1914/08/30    Eleşkirt Hudut Tabur Komutanlığı'ndan 3. Ordu Komutanlığı'na gönderilen raporda, sınıra yakın olan köylerdeki evleri arayan Rusların, buldukları silahları Ermenilere verdikleri, ayrıca bölgedeki Ermenilerin Rusya'ya kaçmak için propaganda yaptıklarının bildirilmesi. KG. ED, s. 201
1914/09/13    Erzurum Valisi'nin, 3. Ordu Komutanlığı'na yolladığı bir yazı ile Rusların Ermenileri kendi taraflarına çekerek, Doğu Anadolu vilâyetlerinde istedikleri zaman isyan çıkarmak hazırlığı içinde olduğunu öğrendiğini bildirmesi. KG. ED, s. 201, 202
1914/09/18    Bitlis Valisi Mustafa Bey'in, 3. Ordu Komutanlığı’na yolladığı mesajda; "Ermeni ileri gelenlerinin, son günlerde verilen karar ve yapılan telkinlerine göre, savaş çıkarsa ordudaki Ermeni askerleri silahları ile birlikte düşman tarafına geçecekler, Osmanlı ordusu ilerlerse sakin kalacaklar, geri çekilirse çeteler kurularak cepheye gidiş ve gelişe engel olunacaktır" dediklerini bildirmesi. KG. ED, s. 202
1914/10/22    2. Süvari Tümen Komutanı'nın, Ordu komutanına, Muş, Van, Bitlis bölgelerinde gönüllü Ermenilerin toplandığını, sınır yakınlarında Ermeni eşkıyaların dolaştığını, Pertos köyünde 30-40 eşkıyanın bulunduğunu rapor etmesi. KG. ED, s. 202, 203
1914/11/08    “Ermeniler ve Harb” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/09    “Ermeniler ve Harb” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/10    “Harb ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/11    “Ermeniler ve Harb” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/12    “Harb ve Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/13    “Seyyar Hastahane” başlıklı yazı. Tanin

1914/11/16    “Mersin'de Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1914/12/01    Van'da çıkabilecek olaylarla ilgili Ermeni ileri gelenleriyle yapılan toplantı ve Rusların ilerlemesi nedeniyle halkın Bitlis'e gönderileceği. ATBD, sayı: 85, b. 1996
1914/12/02    “Ermeniler ve Harb” başlıklı yazı. Tanin

1914/12/30    “Almanya'daki Ermeniler” başlıklı yazı. Tanin

1915

1915/01/02    “Ermeni Patriği Aleyhinde Müfteriyat” başlıklı yazı. Tanin

1915/01/02    Kumkapı'daki Ermeni efrada verilen ziyafette hazır bulunanlardan bir neferin, silah arkadaşları namına, vatanın müdafaası uğrunda kanlarını dökmeye her an hazır ve amade bulunduklarını beyan etmesi ve orada hazır bulunanların: "Yaşasın vatan-i Osmani, yaşasın Osmanlı ordusu" sesleriyle karşılık vermeleri. Tanin

1915/01/07    “Ermeni Mektebleri İçin” başlıklı yazı. Tanin

1915/01/18    “Osmanlı Ermenilerinin Vatanperverliği” başlıklı yazı. Tanin

1915/01/19    “Londra ve Manchester'de ki Osmanlı Ermenilerinin İngilizlerden Gördükleri Tazyikat” başlıklı yazı. Tanin
1915/01/21    “Ermeni Efrâda Ziyafetler” başlıklı yazı. Tanin

1915/02/00     Zeytun'a, Maraş'tan asker ve cephane sevketmek gerektiği, gelen cephane koluna saldıran Ermenilerin, 6 jandarmayı öldürüp ikisini de yaraladıkları. Asilerin kaçtıkları ve bu arada Maraş'la, telgraf tellerini koparmak suretiyle bağlantıyı kestikleri, bölgeden silah altına alınanların hemen hepsinin firar ettiği, Zeytunluların bu isyan hareketinin tehcir kararının tatbikine kadar sürdüğü. KG. ED, s. 200
1915/02/12    Develi (Kayseri)'de bir Ermeni tarafından imal edilen bombanın patlaması ve yapanın ölmesi ile Ermenilerce silah imal edildiğine ve yapılan aramalarda özellikle Ermeni mezarlıklarında çok sayı ve miktarda barut ve silah bulunduğu. ATBD, sayı: 85, b. 1998
1915/02/25    Başkumandanlığın bütün birliklere aşağıdaki emri vermesi: Ermeni erler, seyyar orduda veya seyyar ve sabit jandarmalarda katiyyen silâhlı hizmetlerde kullanılmayacaklar ve kumandanlar ve karargahın maiyet ve dairelerinde dahi istihdam olunmayacaklardır. Komutanlar her türlü hükümet emirlerine mukavemeti, silahla tecavüzü en şiddetli surette esasından imha etmeye yetkilidirler ve gerekirse örfî idare ilan edeceklerdir. Her yerde uyanık ve hazırlıklı bulunulacak, ahâliyi korkutacak baskılardan kaçınılacak ve böylece sadakattan ayrılmamış olanların zarar görmeyecekleri kanaati takviye edilecektir. KG. ED, s. 212, 213
1915/02/25    Enver Paşa'nın; Bitlis, Halep ve Dörtyol'da Ermenilerin jandarmalara saldırmaları, Kayseri'de Ermenilerin evlerinde yapılan aramalarda çeşitli dillerde şifre grupları ve bombalar bulunması ve onların ayaklanma hazırlığı içinde bulunmaları nedeniyle bir ayaklanma halinde komutanların görev ve yetkilerini belirten emri. ATBD, sayı: 85, b. 1999

1915/02/26    Dörtyol'da düşman gemilerine kaçan üç Ermeni ile ilgili olarak yapılan soruşturma sonunda, Türkleri öldürmek için bir kısım Ermeninin silahlandırılıp vazifelendirildikleri ve düşmanla işbirliği yaptıklarının anlaşıldığı. ATBD, sayı: 85, b. 2000
1915/02/27    Muş ve Bitlis'te meydana gelen Ermeni olaylarının yaygınlaşmaması, düşman devletlerin karışıklıklar çıkarmak için Ermenileri kullanmak istedikleri, dolayısıyla gerekli önlemlerin alınması konusunu belirten şifre. ATBD, sayı: 85, b. 2001
1915/03/02    Dörtyol Ermenilerinin belirlenen yere sevkedilerek, isyan ve ihtilâl vukuuna meydan bırakılmaması. BOA. DH. ŞFR, nr. 50/141*
1915/03/06    Kars ve Ardahan civarında öldürülen erkeklerin otuz bine vardığı, evlerin yakıldığı, kadın ve çocukların perişan halde oldukları, Ermenilerin kasden esir düştükleri, sonra kaçarak elde ettikleri bilgileri Ruslara aktardıkları, bu hususta ihtiyatlı davranılmasının gerektiği, esirlerimize iyi davranılması için İtalya Sefareti nezdinde girişimde bulunulduğu. BOA. HR. HU, kr.122/6
1915/03/06    Kars ve Ardahan havalisinde soykırıma uğrayan Müslümanların sayısının 30.000'e vardığı, muhafazası Ermenilere verilen Osmanlı esirlerinin çok kötü muamele gördükleri ve tüfek dipçikleriyle öldürüldükleri. BOA. HR. SYS. HU, kr. 110, dos. 12 1, nr. 2
191