Lozan Konferansı'nda Ermeni Meselesi

Mustafa Sıtkı BİLGİN  BELLETEN, Cilt: LXIX - Sayı: 254 - Yıl: 2005 Nisan, 254

Genelde azınlıklar ve özelde Ermeni meselesi, son iki yüzyıllık döneminde, Osmanlı Devleti'ni en çok uğraştıran iç ve dış sorunlardan biri olarak tarihte yerini almıştı. Zira, bu meseleyi bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç ve dışişlerine müdahale eden Avrupa devletleri azınlık halklarını kışkırtmak suretiyle son Türk imparatorluğunun dağılmasına sebep olmuşlardı. Yine aynı konu Türk Heyetinin Lozan Konferansı görüşmelerinde karşılaştığı en çetrefilli konulardan biri olmuştu. Bu çerçevede Misak-ı Milli sınırları içersinde Ermenilere bir yurt sağlanması konusu İngiliz Dışişleri Bakanı’nın tabiriyle Konferansın toplanmasının başlıca amaçlarından birini teşkil etmekteydi. Diğer İtilaf Devletleri’nin de temel amaçlarından biri yeni kurulmakta olan Türk devletinin doğusunda mümkünse Ermeniler için bir yurt kurmak ya da Ermeniler için özerk bir siyasi yapı elde etmeyi sağlamaktı. Zira, İtilaf Devletleri I. Dünya Savaşı esnasında kendileriyle ittifak eden Ermenilere Doğu Anadolu’da yurt kurmayı ‘National home for the Armenians’ bir şükran vazifesi olarak addetmişler ve Lozan Konferansı’na Ermeni meselesini Sevr antlaşması hükümleri çerçevesinde çözmek gayesiyle gelmişlerdi.

Hakikatte İtilaf Devletleri, özellikle de İngiltere henüz I. Cihan Harbi’nin başında iken savaş sonrası Orta Doğu’nun yeni düzeni için projelerini hazırlamışlardı. Bu yeni proje ‘Doğu Meselesi’nin halli demek olan Osmanlı Devleti’nin parçalanmasıyla uygulamaya konacak ve bölgenin ‘divide and rule’, böl ve yönet, prensipleri çerçevesinde şekillendirilmesiyle devam edecekti. İtilaf Devletleri, Yahudiler ve Ermeniler gibi Orta Doğu’nun küçük topluluklarını savaş döneminde işbirliği yapmış olmalarının bir mükafatı olarak bu yeni projeden öncelikli olarak faydalandırmayı planlanmışlardı. Bu projenin bir ayağı Filistin’de Yahudiler için uygulandıysa da Anadolu’da Ermeniler için planlanan diğer ayağı Türk Milleti’nin azim ve cesareti ve Türk Hükümeti’nin kararlı ve basiretli siyaseti sayesinde bozguna uğratılmış ve tarihin karanlıklarına gömülmüştür.

Konunun özellikle diplomasi yönünü derinliğine incelemeyi hedefleyen çalışmamız iki bölüm halinde tertip edilmiştir. Birinci bölümde Osmanlı döneminde Ermenilerin sahip olduğu hukuki statü incelenirken ikinci bölümde ise Lozan Barış Konferansında Ermeni meselesinin çözümü konusunda Müttefik Devletlerle Türkiye arasında cereyan eden görüşmeler ve tarafların takip ettikleri politikalar ele alınacaktır. Bundan başka Lozan Konferansı ile Türkiye’de ikamet eden azınlıklara ve Ermenilere tanınan yeni hukuki statü inceleme konusu olacaktır. Şu ana kadar bu konuyu diplomatik açıdan yabancı arşivlere dayalı olarak inceleyen bir araştırma yapılamamıştır. Dolayısıyla araştırmamız bu noktada mühim bir boşluğu dolduracaktır. İncelememizde yabancı arşiv malzemesinin yanı sıra yerli ve yabacı ikinci el kaynaklara da müracaat edilmiştir

Metnin tamamı için tıklayınız...